Vertalen: een inleiding, deel 3

3 Vertalen en communiceren

Communicatie is een complex proces waarbij boodschappen worden overgebracht van de ene partij naar de andere. Vertalen, als een vorm van communicatie, voegt een extra laag van uitdaging toe. In deze verkenning van vertalen en communiceren zullen we kijken naar de verschillende rollen die betrokken zijn bij dit proces: de schrijver als zender, de lezer als ontvanger, de vertaler als lezer en de vertaler als zender.

3a De schrijver als zender

De schrijver is de oorspronkelijke bron van de boodschap. Zij creëren de tekst met een specifiek doel voor ogen, of het nu gaat om het informeren, overtuigen, vermaken of ontroeren van de lezer. De schrijver kiest woorden zorgvuldig, hanteert stijlfiguren en structuren de tekst op een manier die de gewenste reactie bij de lezer kan opwekken. Het is de taak van de schrijver om duidelijk te communiceren, maar ook om nuances en subtiliteiten over te brengen die de tekst rijk maken.

3b De lezer als ontvanger

Aan de andere kant van het communicatieproces staat de lezer, die de boodschap ontvangt en interpreteert. De lezer brengt zijn eigen ervaringen, achtergrond en verwachtingen mee naar de tekst, wat van invloed is op hoe hij deze begrijpt en waardeert. Een tekst kan verschillende reacties oproepen bij verschillende lezers, afhankelijk van hun persoonlijke context. Het is essentieel voor de effectiviteit van communicatie dat de tekst aansluit bij de belevingswereld van de lezer en helderheid biedt in de boodschap die wordt overgebracht.

3c De vertaler als lezer

Wanneer een tekst wordt vertaald, treedt de vertaler op als tussenpersoon tussen de schrijver en de lezer. De vertaler moet de oorspronkelijke boodschap begrijpen en vervolgens herformuleren in een andere taal, rekening houdend met de nuances en culturele context van de doeltaal. Dit vereist niet alleen een grondige kennis van beide talen, maar ook een goed begrip van de intentie en stijl van de oorspronkelijke tekst. De vertaler moet zichzelf in de positie van de lezer plaatsen en nagaan hoe de vertaalde tekst op hen zal overkomen.

3d De vertaler als zender

Ten slotte fungeert de vertaler als zender wanneer hij de vertaalde tekst aan de lezer presenteert. Hoewel de vertaler zich bewust is van de oorspronkelijke intentie van de schrijver, heeft hij ook zijn eigen stem en stijl die doorklinkt in de vertaling. Het is de taak van de vertaler om de boodschap zo getrouw mogelijk over te brengen, maar ook om de tekst levendig en aantrekkelijk te maken voor de doellezer. Dit vereist vaardigheid in zowel taal als creativiteit. In het complexe proces van vertalen en communiceren spelen verschillende factoren een rol. Door de dynamiek tussen de schrijver, de lezer en de vertaler te begrijpen, kunnen we een dieper inzicht krijgen in hoe betekenis wordt overgedragen tussen talen en culturen.

Vertalen: een inleiding, deel 2

2 Vertalen en het misverstand

2a Vertalen op school

Vertalen op school lijkt vaak simpel. Woorden vervangen door hun equivalenten in een andere taal, zinnen omzetten zonder al te veel moeite. Maar achter dit schijnbaar eenvoudige proces schuilen complexe vaardigheden en nuances die niet altijd worden begrepen. Leerlingen worden vaak geconfronteerd met het misverstand dat vertalen gewoon een kwestie is van het raadplegen van een woordenboek en het overzetten van woorden van de ene naar de andere taal. Echter, vertalen is veel meer dan dat. Het vereist een diepgaand begrip van beide talen, culturele context, stijl, en subtiliteiten die niet altijd gemakkelijk te vatten zijn.

Op school worden studenten soms ontmoedigd door de complexiteit van vertalen. Het kan voelen als een ontmoedigende taak, vooral wanneer ze worden geconfronteerd met idiomen, culturele verwijzingen en taalkundige nuances die niet direct vertaalbaar zijn. Het begrip van de context is cruciaal en vereist vaak meer dan alleen het vertalen van woorden van de ene taal naar de andere. Het gaat om het overbrengen van betekenissen en gevoelens, en het behouden van de essentie van de oorspronkelijke tekst.

2b Vertalen voor anderen

Vertalen voor anderen brengt een andere dimensie met zich mee. Het is niet alleen een kwestie van taalbegrip, maar ook van communicatie en empathie. Een goede vertaler moet niet alleen de woorden begrijpen, maar ook de intentie achter die woorden. Ze moeten in staat zijn om de boodschap accuraat over te brengen zonder het oorspronkelijke gevoel of de toon te verliezen. Dit kan een uitdaging zijn, vooral bij het vertalen van literaire werken, zakelijke documenten of juridische teksten.

Een ander aspect van vertalen voor anderen is het omgaan met de verwachtingen en behoeften van de klant. Dit vereist niet alleen taalvaardigheid, maar ook professionele vaardigheden zoals tijdmanagement, nauwkeurigheid en het vermogen om feedback te verwerken. Het is belangrijk om open te staan voor samenwerking en constructieve kritiek, zodat het vertaalproces soepel verloopt en aan de verwachtingen van alle betrokkenen wordt voldaan. Kortom, vertalen is meer dan alleen het omzetten van woorden van de ene taal naar de andere. Het is een kunst die diepgaand begrip, creativiteit en empathie vereist. Door het misverstand rond vertalen te doorbreken en de complexiteit ervan te erkennen, kunnen we een dieper respect ontwikkelen voor de vaardigheden en inspanningen die vertalers inzetten om bruggen tussen talen en culturen te slaan.

Vertalen: een inleiding, deel 1

1 Talen en vertalen: het intrigerende samenspel van standaardtalen en groepstalen

Taal is een fascinerend fenomeen dat de mensheid al eeuwenlang verbindt en definieert. De diversiteit aan talen over de hele wereld weerspiegelt niet alleen culturele verschillen, maar vormt ook een complex web van communicatie. In deze verstrengelde taalkundige wereld is vertalen een kunst op zich. Dit artikel verkent het boeiende terrein van talen en vertalen, waarbij we ons richten op twee cruciale aspecten: de dynamiek van standaardtalen en groepstalen, en het subtiel evenwicht van vertalen als een aanpassingsproces.

1a. Standaardtaal en groepstalen: een intrigerende dans

Talen evolueren voortdurend, en uit deze voortdurende veranderingen ontstaan standaardtalen en groepstalen. Standaardtalen worden vaak beschouwd als de norm of de officiële versie van een taal, vastgelegd door academische en taalkundige autoriteiten. Ze fungeren als een soort taalkundig kompas, waardoor communicatie binnen een bredere gemeenschap gestroomlijnd wordt.

Echter, binnen elke taal bestaan er diverse groepstalen die hun eigen unieke kenmerken en nuances hebben. Deze groepstalen ontstaan in specifieke sociale, regionale of culturele contexten en dienen vaak als een vorm van identiteitsuiting voor bepaalde gemeenschappen. Denk hierbij aan dialecten, sociolecten of zelfs straattaal. Hoewel standaardtalen uniformiteit brengen, bieden groepstalen een rijke variatie en diepere inzichten in de culturele diversiteit.

1b. Vertalen is aanpassen: de kunst van culturele bruggen bouwen

Vertalen is veel meer dan het omzetten van woorden van de ene taal naar de andere; het is een complexe kunstvorm die begrip en nuance vereist. In essentie is vertalen aanpassen. Het gaat niet alleen om het overbrengen van de letterlijke betekenis van woorden, maar ook om het vastleggen van de culturele context, subtiliteiten en emoties die inherent zijn aan de oorspronkelijke taal.

Bij het vertalen van standaardtalen is de uitdaging om de formele structuur en juiste terminologie te behouden. Dit vereist een diepgaande kennis van zowel de brontaal als de doeltaal, evenals een begrip van de culturele connotaties die in de tekst verscholen liggen. Voor groepstalen is de uitdaging complexer omdat deze vaak minder gestandaardiseerd zijn en sterker verbonden met specifieke gemeenschappen. Hier is het van essentieel belang dat vertalers niet alleen woorden vertalen, maar ook de culturele nuances begrijpen en overbrengen.

Een effectieve vertaler fungeert als een bruggenbouwer tussen talen en culturen, waarbij hij de subtiliteiten van beide werelden vastlegt. Het vermogen om zowel de essentie als de culturele context over te brengen, maakt vertalen tot een onmisbare schakel in de wereld van interculturele communicatie. Het samenspel van standaardtalen en groepstalen belicht de rijke diversiteit van talen over de hele wereld. Vertalen, als kunst van aanpassing, speelt een cruciale rol bij het verbinden van deze linguïstische werelden. Het overstijgt louter woorden en fungeert als een venster naar de complexiteit en schoonheid van menselijke expressie, ongeacht de taal waarin deze wordt geuit.

Een taart is rond, een taart heeft pi

Tijdens een evenement in 2006 net buiten Tokyo haalde Akira Haraguchi (geboren in 1946) een (niet officieel erkend) wereldrecord door het grootste aantal cijfers van pi op te sommen: 111.700. Hij deed er meer dan 16 uur en 30 minuten over.
Hij kon dat door elk cijfer in verband te brengen met een lettergreep en hij vormde een verzameling verhalen met de woorden die door die syllaben werden gevormd. Hij heeft nu meer dan 800 verhalen, meestal over dieren of planten.
Hij demonstreerde dus tegelijk een mnemotechnisch hulpmiddel. Verhalen worden vaak gebruikt om iets uit het hoofd te leren. Doordat Haraguchi-san pi uit het hoofd probeert te leren, heeft hij zich ook in mnemotechnische middelen bekwaamd. Daarover heeft hij nu lezingen. Hij werkt trouwens ook aan een methode om te herstellen van dementie.

Voor Haraguchi is pi meer dan een getal. Het is een spirituele roeping.
Hij vertelde: “Alles in deze wereld, onszelf inbegrepen, zijn verzamelingen van atomen, en dus van roterende elektronen. De ultieme geschiedenis van de mens evolueert in de richting van een gelukkige eindbestemming voor alle volkeren. De aarde, het melkwegstelsel en het universum roteren allemaal. Met andere woorden: ik denk dat rotatie de absolute waarheid is, en daarin zit het getal pi verborgen. Ik meen een leven volgens de waarheid te kunnen leiden als ik denk aan pi.”
Voor hem is pi opzeggen hetzelfde als een Boeddhistische mantra opzeggen. Hij heeft trouwens maar ongeveer een uur per dag nodig om er 15.000 op te zeggen. Volgens de leer van het Zen-Boeddhisme draagt alles dat bestaat in deze wereld de geest van Boeddha. Dus ook pi.

De cijfers van pi uit het hoofd leren begon al in het begin van de 19e eeuw. Toen waren er echter maar een honderdtal bekend. Tegenwoordig zijn er meer dan 100 biljard cijfers bekend. De berekening ervan duurde 158 dagen en werd voltooid op 21 maart 2022.

The difficulties of technical translations

Today a colleague wrote on a translators’ chat list:

“Technical manuals have always been a notorious field of terrible translation work, so it seems a little naive to think quality is of the utmost importance.”

My colleague could be right about that “notorious field of terrible translation work”, but I’m afraid he looks a bit too much at technical translations from the point of view of a literary translator.

Technical translations can be difficult for various reasons.

The following sentence is an example from a manual for a forklift I’m working on at the moment:

“This bug causes problems when scanning operator cards, resulting in misread card strings.”

“String” in this sense should be “tekenreeks” in Dutch. That would be the correct translation.

However, in IT they usually do not translate “string”, but leave it as it is.

Why? Because the IT people don’t know any better, that’s why. And that is because even the Dutch use English texts a lot.

That means that if I translate “card string” by “kaarttekenreeks”, they’ll reject the translation.

Moreover: the legacy translations have “string” a few times, always left untranslated.

The only thing I can do is keep “string” and consider it as “technical language”.

It’s not a matter of “terrible translation work”, it’s that as a translator you don’t have much choice.

I have an IT dictionary with translations for lots of IT words, but the clients never accept them. As a matter of fact, in my early days I lost a client when I applied it.

Engelse handelscorrespondentie in de praktijk, door W. Bladen en F. Rohrer

Bespreking: Peter Motte, 440 woorden

1990. Dat is al een tijd geleden. Toen verscheen “Engelse handelscorrespondentie in de praktijk”. Hier en daar vind je het vermeld met als ondertitel: “Snel zaken doen per fax. Complete brieven voor directe toepassing”. “Volledig verouderd,” denken velen.

Maar voorzichtig: het is boek in hoofdzaak gericht op eerstejaarsstudenten, wat blijkt uit de zowat honderd bladzijden woordenschatlijsten, met o.a. onregelmatige werkwoorden, nationaliteiten en plaatsnamen. Iedere hedendaagse student zal hier nog altijd veel mee leren.

De auteurs hebben de stof aangebracht met brieven die aan elkaar worden gehaakt door een verhaal waarin een zakenman en zijn zoon het dagelijks werk in een firma afhandelen. Dat is het praktische aspect dat in de titel wordt vermeld. Je kunt het hele boek als een simulatiespel zien. Er staan zelfs een paar telefoongesprekken in. Er worden goederen ingekocht en doorverkocht, er worden sollicitaties afgenomen, klachtenbrieven behandeld, te late betalingen aangepakt, gezocht naar vertegenwoordigers en handelspartners, inlichtingen over kredietwaardigheid ingewonnen …

E-mail was in de tijd nog onbekend, maar faxen werden wel al gebruikt. Er zijn dan ook enkele faxen als voorbeeld. Het is merkwaardig om die nu te zien: het lijkt alsof de fax werd beschouwd als een snelle variant van het telegram, maar de frasering was wat ruimer. Geen weggelaten woordjes meer, maar terwijl faxen op een bepaald moment alle kenmerken van een normale brief hadden, is dat in deze voorbeelden helemaal het geval niet.

Behalve de voorbeelden van vooral brieven en wat faxen en telefoongesprekken, met elkaar verbonden door dialogen tussen de betrokkenen, zijn er diverse oefeningen. Het gaat van invuloefeningen waarbij een ontbrekend woord moet worden aangebracht zoals een voorzetsel of een opgegeven werkwoord in de goede vorm moet worden geschreven, tot vertaaloefeningen. Aangezien het boek soms uitspraakoefeningen bevat waarin fonetische spelling wordt toegepast, was er misschien ook een deel voor de leraar bestond, maar daar wordt nergens naar verwezen en we vonden er ook geen sporen van op internet.

Het boek werd ooit aangeprezen met “Een voortreffelijke hulp bij allerlei dagelijks terugkerende correspondentieproblemen”. Zo ver zouden we het tegenwoordig niet meer durven drijven doordat e-mail ontbreekt, maar het is nog altijd een degelijk boek dat de student een goede en uitgebreide basiswoordenschat en kennis van Engelse zinswendingen meegeeft, en een inkijk in dagelijkse handelspraktijken zonder in een bedrijf te moeten zijn.

Engelse handelscorrespondentie in de praktijk, W. Bladen en F. Rohrer, 1990, Amsterdam, Omega-boek, geïllustreerd, met lijst onregelmatige werkwoorden, woordenlijst Engels-Nederlands en Nederlands-Engels, oorspr. “Five steps in business correspondence”, vertaald uit het Duits door Gerard Grasman, paperback, 250 p’s, 21,5x14x2 cm, isbn 90-6057-505-9

donderdag 11 – zaterdag 13 januari 2024

Bureau de Traduction Motte – 9

Tourné vers l’Avenir de la Traduction Technique

Alors que les industries continuent d’évoluer et de se mondialiser, la nécessité d’une traduction technique précise et culturellement sensible devient de plus en plus cruciale. Le Bureau de Traduction Motte, avec son histoire riche et son engagement envers l’excellence, est à l’avant-garde de la traduction technique, prêt à relever les défis d’un paysage linguistique en constante évolution. Dans un monde où la précision compte, le Bureau de Traduction Motte demeure un partenaire fiable pour les entreprises cherchant à communiquer leur expertise technique sur la scène mondiale.

Übersetzungsbüro Motte 9

Zukunftsweisend in der technischen Übersetzung

Da Branchen weiterhin evolvieren und globalisiert werden, wird der Bedarf an genauen und kulturell sensiblen technischen Übersetzungen immer kritischer. Das Übersetzungsbüro Motte, mit seiner reichen Geschichte und dem Bekenntnis zur Exzellenz, steht an vorderster Front der technischen Übersetzung, bereit, die Herausforderungen einer sich ständig verändernden Sprachlandschaft zu bewältigen. In einer Welt, in der Präzision zählt, bleibt Motte ein zuverlässiger Partner für Unternehmen, die ihre technische Expertise auf globaler Bühne kommunizieren möchten.